19 Temmuz 2018

İzmir’in tarihi semtlerinden Basmane'deki yaşanan göçler...

Çocukluğu ve gençliği Basmane'de geçen Dr. Osman KOÇANAOĞULLARI, Basmane semtine farkındalık yaratmak için bir şeyler yapılması gerektiğini düşünüyor.


Geçmişte çok önemli bir semt olan Basmane’yi gelecek nesillere aktarmak için anılarını yazmaya devam eden Dr. Osman KOÇANAOĞULLARI ile Basmane anılarını konuştuk.


İzmir’in tarihi semti Basmane’de yaşayanlar neden ayrıldılar?
Basmane, İzmir de hem Osmanlı hem de Cumhuriyet döneminde Türklerin yoğun olarak yaşadığı tek yer. Devamlı olarak göç almış bir bölge. Bu açıdan baktığımızda da, göç alabilmesi için buradan ayrılmaların olduğunu da bilmemiz gerekiyor.
Yaşadığım ve yakından tanıdığım eski Fettah Mahallesi anılarım Tilkilik, Hatuniye bölgeleri içinde her halde geçerlidir. Öncelikle, eski yerleşiklerin Basmane' den ayrılmalarından söz etmek istiyorum.

Basmane’den ayrılışlar:
Terk edilen ev-konak-köşklerin sahipleri o bölgenin eski yerleşikleri, ekonomik açıdan da genellikle varlıklı sayılabilecek kesimi. Basmane’den ayrılmaların başlangıçta ki en önemli nedeni, yetişen neslin iş, evlilik nedeni ile başka yerlere taşınmış olmaları olmuş. Ben bu dönemi görmedim. Benden daha yaşlı nesilden dinledim. Genç nesil buradan ayrılıp kendilerine yeni bir düzen kurmuşlar. Geride yaşlı anne-baba kalmış.

Bu durumda iki olay yaşanmış.
1- Ayrılan gençler, anne ve babalarını yanlarına almışlar. Sonuçta evleri boş kalmış.
2- Yaşlı anne-baba burada kalmış, vefat edinceye kadar buralarda yaşamışlar. Vefatları sonucun da bu binalar yine boş kalmış. Geride kalan yaşlı anne-baba’ların bir bölümü de, çevrelerinde bulunan eski komşuların taşınması nedeni ile bir müddet sonra onlarda buradan ayrılmışlar. Bunun da sonucunda binalar boş kalmış.


Neden ne olursa olsun, boş kalan evler, buradan ayrılan yeni nesil tekrar doğup büyüdükleri evlere geri dönmedikleri için boş kaldılar. Daha sonra da ya buraları kiraya verdiler, ya da çoğunluğun yaptığı gibi sattılar. Satmayanların ya da satamayanların geride bıraktıkları binalar, günümüzün yok olup giden Basmane-Tilkilik bölgesi evleridir. Ben bu döneme şahit oldum.

Basmane’den çok sayıda ayrılışlar esas olarak 1940’lı yılların sonu ile 1950’li yılların başında yaşanmış. Buranın eski yerleşikleri de eski tanıdıklarının buralarından ayrılmış olmaları sonucu 1960’lı yılların başına kadar çok hızlı bir şekilde sürdü. Basmane’den her bir ayrılış, yeni bir Basmane’den ayrılmayı tetikledi. Sonuçta da bu günlere gelindi.

Bu ayrılış döneminde kiraya verilen veya satılan bu evler de ya Anadolu’nun çeşitli yerlerden gelen aileler tarafından dolduruldu ya da ihtiyaç nedeni ile otellere dönüştürüldü. Oteller sokağı böyle gelişti.

Basmaneye gelişler:
Osmanlının son döneminde, özellikle de Balkan savaşı sonrası başlamak üzere, bugüne kadar çok göç almış bir yer. Bu bilgiler, resmi kayıtlar ile değil, benim bildiğim, gördüğüm göçler.

1912 sonrası Basmane’ye gelen Rumeli göçmenlerinin çoğu parasız olarak gelmiş, ama çoğu o zamanın Basmane’sinin varlıklı bölümüne yerleşememiş. Gelenlerin çok az bir bölümü buralardan ev alabilmişler, yine bir bölümü daha sonra buralardan yer alıp yerleşebilmişler. O dönemlerde, Basmane 1297, 1298 sokak, Osmanzade ve Evliyazade yokuşları, Tilkilik lüks semtlerdi. Emlaklar çok pahalı, yerleşikler, o bölgelerin eski yerleşikleri ve varlıklılardı.

Dedemler bu yıl içinde göç edip Basmane’ye yerleşenlerden. Dün görüştüğüm, en eski yerleşiklerden (1830'lar) bir eczacı dostumuz Reha Tuksavul (Altınpark eczanesi) dedemler ilk geldiklerinde kendilerine yardım ve destek olan Bayraktarlar sülalesinden olduğunu belirtti. Ben de yeni öğrendim. Satın mı alınmış yoksa kiracı mı olmuşlar, bilgim yok. Daha sonra burada Piyangocu Hasan Tahsin oturmuş. Hasan Tahsin’in bu eve yerleşmesi, dedemlerin Şeyh Bedri efendinin evine taşınmalarından sonra olmalı (1927 veya 1928). Bu ev, Basmane karakol karşısındaki sokağın bitiminde karşınıza gelen evdir.
Sonra, mübadele ile gelenlerden yerleşenler var. 57-58 yıllarında Rumeli göçleri ile yerleşenler oldu. Sonra, 1960 yılından başlayarak Anadolu’dan göçler başladı ve oteller bir biri ardı sıra açılmaya başladı. Basmane Garı, göçlerin bitiş noktasıydı.

En eski yerleşikler bu bölgeyi 1955’lerden sonra terk etmeye başladılar. 1965’lerden sonra eski yerleşikler artık buralarda yoktu veya çok azı kalmıştı. Sonuçta bu günlere geldik.

Ben bu göçlerin 1950’lerin sonlarından itibaren olan bölümünü gördüm, bir kısmını tanıdım, arkadaşlıklar da kurdum. Halen görüştüklerim var.

İzmir Modern / Nurten ÖĞÜT

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder